Knutten in de wei: een kleine plaag met grote gevolgen.

In de serene rust van een weide, waar grazende dieren genieten van het kruidenrijke grasland, kunnen kleine, onopvallende insecten genaamd knutten soms voor grote overlast zorgen. Laten we eens dieper ingaan op deze ongenode gasten en hun impact op dieren in de wei.

Wat zijn knutten?

Knutten behoren tot de familie Ceratopogonidae, een familie van muggen uit de orde tweevleugeligen (Diptera). Deze zeer kleine steekvliegjes zijn slechts 1 tot 4 millimeter groot, hebben korte poten, donkere vlekjes op de vleugels en stekende monddelen. Ze worden vaak over het hoofd gezien vanwege hun mini formaat. Ze leven graag in vochtige, waterrijke omgevingen en zijn vooral actief tijdens de avondschemering en de vroege ochtenduren. Hoewel ze klein zijn, kunnen hun beten voor grote irritatie zorgen bij dieren en mensen.

In Nederland spreken we meestal over knutten, terwijl in Noord-Amerika gesproken wordt over 'no-see-ums', wat verwijst naar het bijten en vervolgens onzichtbaar zijn. Vaak voel je de beet en als je kijkt zie je geen dader meer.

Wereldwijd zijn er meer dan 1300 soorten beschreven. Vanwege hun kleine formaat en brede verspreiding kunnen ze een aanzienlijke impact hebben op mens en dier, vooral vanwege hun rol als overdragers van ziekten zoals het blauwtongvirus en het Schmallenbergvirus bij vee.


Een zwerm knutten rond een paard in de wei.

Wat doen knutten?

Ondanks hun bescheiden omvang kunnen knutten behoorlijk hinderlijk zijn voor dieren in de wei. Ze voeden zich met het bloed van zoogdieren, vogels en reptielen, en hun beten kunnen jeuk, pijn en zelfs ontstekingen veroorzaken. Dieren kunnen gestrest raken door de constante hinder van knutten, wat hun welzijn en productiviteit kan beïnvloeden. Bovendien kunnen grote zwermen knutten dieren dwingen om beschutting te zoeken, waardoor ze minder tijd hebben om te grazen en te rusten.

Wanneer zijn knutten vooral actief?

Knutten zijn vooral actief tijdens de schemering en de vroege ochtenduren. Het is belangrijk om extra voorzorgsmaatregelen te nemen tijdens deze tijden van de dag om de impact van knutten te verminderen.


Knutten boven het water in opkomende zon.

Voortplanting en levenscyclus van knutten.

De levenscyclus van een knut bestaat uit vier hoofdfasen: ei, larve, pop en volwassen. Afhankelijk van omgevingsfactoren zoals temperatuur, vochtigheid en beschikbaar voedsel duurt een volledige cyclus van ei tot volwassen dier enkele weken tot maanden.

- Ei: Het vrouwtje legt haar eieren meestal in vochtige bodems, zoals modder, moerassen of langs de randen van stilstaand water. De exacte locatie kan variëren afhankelijk van de soort knut. De eieren worden gelegd in clusters of groepen en kunnen enkele dagen tot enkele weken nodig hebben om uit te komen, afhankelijk van de omgevingsomstandigheden.

- Larve: Wanneer de eieren uitkomen, komen larven tevoorschijn. De larven leven in zeer vochtige omstandigheden zoals plasjes water in boomstronken, in bladoksels of in oppervlaktewater.

- Pop: Na het larvale stadium verandert de larve in een pop. Deze poppen kunnen zich ook in de bodem bevinden of in beschermende omhulsels boven het wateroppervlak. Tijdens het popstadium ondergaat de knut metamorfose en vindt de ontwikkeling plaats tot volwassen knut.

- Volwassen: Na een periode als pop komt de volwassen knut tevoorschijn. Vrouwelijke en mannelijke dieren paren. Na de paring leggen vrouwtjes eieren, waarmee de cyclus opnieuw begint.


Dit zijn favoriete plekken van knutten om zich voort te planten.

De rol van knutten in het ecosysteem.

Er is weinig bekend over het belang van knutten in het ecosysteem. Over het algemeen kan worden aangenomen dat ze een rol spelen in de voedselketen. Aquatische soorten in het larve- en popstadium dienen als voedsel voor vissen en amfibieën. Volwassen exemplaren worden gegeten door vogels en spinnen. Daarnaast voeden volwassen mannelijke knutten zich met nectar en plantensappen, wat het aannemelijk maakt dat ze een rol spelen bij de bestuiving van planten.


Knutten die zich voeden met plantmateriaal.

Welke soort bijt het meest?

Over het algemeen voeden alleen vrouwelijke knutten zich met bloed, wat nodig is voor de ontwikkeling van hun eieren. In Nederland staan vrouwelijke dieren uit het geslacht Culicoides bekend om hun beten bij zowel dieren als mensen.

Krijgen dieren ook muggenbulten van een knuttenbeet of andere klachten?

De beten van knutten kunnen jeuk, pijn en irritatie veroorzaken bij dieren, vergelijkbaar met de reactie die mensen ervaren na een muggenbeet. Sommige dieren kunnen zelfs allergische reacties ontwikkelen op knuttenbeten, wat kan leiden tot ernstigere klachten zoals zwelling, roodheid en ontsteking van de huid. Bovendien kunnen herhaalde blootstelling aan knuttenbeten stress en ongemak veroorzaken bij dieren, wat hun algehele welzijn kan beïnvloeden.

Brengen knutten ziektes over?

Knutten spelen een belangrijke rol bij de overdracht van het blauwtongvirus (BTV) bij herkauwers, zoals schapen, runderen, geiten en herten. 

Knutten dienen als biologische vector voor het blauwtongvirus. Dit betekent dat ze het virus kunnen dragen en overbrengen van geïnfecteerde dieren naar gezonde dieren tijdens het voeden. Vrouwelijke knutten voeden zich met bloed van geïnfecteerde dieren die het blauwtongvirus in hun bloed dragen. Tijdens het voeden zuigen de knutten het virale materiaal op samen met het bloed. Nadat de knutten het virus hebben opgenomen, kan het virus zich vermenigvuldigen en repliceren in de knutten, vooral in hun spijsverteringsstelsel. Wanneer geïnfecteerde knutten vervolgens bloed zuigen bij gezonde dieren, kunnen ze het blauwtongvirus overdragen door het virus via hun speeksel in de bloedbaan van het nieuwe gastdier te injecteren.

Ook het Schmallenbergvirus kan door knutten overgedragen worden.


Een zwerm knutten rond schapen en de weide.

Hoe kun je knutten voorkomen?

Volledig uitroeien van knutten is niet mogelijk. Knutten hebben weinig tot geen natuurlijke vijanden en planten zich snel voort. Het is daarom belangrijk maatregelen te nemen die zoveel mogelijk impact voorkomen. Door het leefklimaat van de knut in de omgeving onaantrekkelijk te maken, kun je de populatie kleiner maken.


Op sommige omgevingsfactoren heb je invloed en op andere niet. Bij sporen in het bos
langs je weide kun je ervoor kiezen om dit te dempen.

De omgeving beïnvloeden:
- Ruim zoveel mogelijk stilstaand water op in de omgeving van de weide.
- Verwijder mest.
- Zorg dat er verder geen (vochtig) voedsel in bakken staat, die geur trekt knutten aan.
- Ververs dagelijks de waterbakken en maak ze regelmatig schoon met een spons om algen te voorkomen. Hier hechten de eitjes zich in vast.
- Zet planten in die insect werend zijn, zoals rozemarijn, tijm, pepermunt, citroenmelisse, lavendel, oregano en afrikaantjes. Hoewel er geen onderzoek is gedaan naar de werking ervan tegen knutten, hebben deze planten wel bewezen insecten af te weren.


Vocht uit de mesthoop zijn ook gewilde plekken voor knutten.

Je dieren beschermen:
- Gebruik (natuurlijke) insect werende middelen op je dieren, zoals tea tree olie.
- Gebruik fijnmazige horren in de stal.
- Zet dieren tijdens actieve knuttenuren op stal.
- Gebruik ventilatoren; knutten houden niet van wind.
- Gebruik kruiden om je dier zelf weerbaarder te maken en onaantrekkelijk voor knutten, zoals oregano, tijm en rozemarijn. Deze kruiden kun je vers en/of gedroogd aanbieden op basis van zelfselectie.
In deze blog kun je meer lezen over zelfselectie bij dieren.